ΤΟ ΑΒΑΤΟ

Ο Κ. στεκότανε μπροστά στην εκκλησιά με δέος.Ήθελε να προχωρήσει παρά μέσα μα τα δυό πανύψηλα κυπαρίσσια που την ''φρουρούσανε'' τον τρομάζανε.Του φαινότανε σαν δυό αγριωποί φύλακες που περιμένανε να του πάρουν το κεφάλι μόλις τολμούσε να διαβεί το κατώφλι.Κοντοστάθηκε για λίγο και γύρισε να φύγει.Ίσως μιάν άλλη φόρα οπλισμένος με περισσότερο θάρρος να το αποτολμούσε. 

                                       Η σχέση του με την εκκλησία ήταν ιδιόρρυθμη.Κάθε Κυριακή, φόραγε τα καλά του και τα λουστρίνια που τούχε κάνει δώρο ο νούνος του,έπιανε τη νόνα του από το χέρι και πηγαίνανε να εκκλησιαστούν.Πολλές φορές χρειαζότανε να περιμένει αρκετά γιατί η νόνα ήταν κοκέττα.Πληθωρική γυναίκα στα νιάτα της,γυναικάτσα κατά πως λέγανε στο χωριό,δεν είχε αφήσει τις παλιές της συνήθειες.Το γιορτινό ροκέτο ατσαλάκωτο και από πάνω η κεντημένη μπροστούρα,το πετόνι και το γυαλιστερό ζιπούνι σημπληρωνόταν απο μία καλοφτιαγμένη μπόλια.Κάπου-κάπου έφτιαχνε και τις μέρζες της γιατί πίστευε ότι έτσι ξεχώριζε.Έτσι κατάφερναν και οι δύο να είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος.Γρήγορα όμως βάλθηκε αυτός να παρατηρεί τους άλλους.Του έκανε εντύπωση η ποικιλία των συμπεριφορών.Μερικοί με τα χέρια σταυρωμένα είχαν το βλέμμα καρφωμένο στις πλάκες του δαπέδου,σαν να μην τολμούσαν να αντικρίσουν τις εικόνες,ενώ άλλοι κοιτάζανε ψηλά λες και περιμένανε να κατέβει κάποιος από κει!Μα πιότερο του έκαναν εντύπωση αυτοί που έκαναν ακατάπαυστα τον σταυρό με έναν βιαστικό χαρακτηριστικό τρόπο τους λες και το χέρι τους ήταν κουρδισμένο   

ΛΙΤΑΝΕΙΑ ΣΤΟ ΒΑΛΑΝΕΙΟ ΓΥΡΩ ΣΤΟ 1970

                                                                                                                  Oι συνομήλικοί του είχαν αποκτήσει μικρούς ρόλους στην λειτουργία της εκκλησίας.Άλλοι κρατούσανε τα κεριά και άλλοι τα εξαπτέρυγα,ενώ οι πιό καλλίφωνοι ψάλλανε και κανένα απολυτίκιο.Ειδικά για το ''Ασπιλε'' γινόταν ένας μικρός σκοτωμός μεταξύ των υποψηφίων.Βέβαια όλο αυτό ήτανε λίγο 'σικέ' γιατί κάποιοι ήταν λίγο πιό ίσοι από τους άλλους.Δεν του άρεσε να πλακώνεται για τέτοια ζητήματα,αλλά δεν ήθελε και να είναι ο διαφορετικός στην παρέα.Έτσι κάποια στιγμή πείστηκε να αναλάβει κι αυτός κάποιο ρόλο.Ο παπάς επειδή ήθελε πάντα να βρίσκει τρόπους να κρατάει τα παιδιά κοντά στην εκκλησία του ανέθεσε κάτι που ο Κ. δεν το είχε καν φανταστεί.Θα ήταν ο βοηθός του στο Άγιο Βήμα.Όταν του το ανακοίνωσε τον έπιασε μιά ταραχή,τόσο αναπάντεχο του ήρθε,γρήγορα όμως συνήλθε και το βλέμμα θριάμβου που έριξε στην παρέα σίγουρα θα το θυμούνται για καιρό!  

    Το βράδυ δεν του κόλλαγε ύπνος,ένοιωθε σαν να του είχαν αναθέσει κάποια σπουδαία αποστολή.Με τον πρώτο πετεινό πετάχτηκε από το κρεββάτι και ροβόλησε κατά το σπίτι του παπά.Τον βρήκε να στραγγίζει το φλιτζάνι του καφέ.Το αίτημα του ήταν απλό και λογικό,ήθελε να γνωρίσει τον χώρο της αποστολής του.Ο παπάς δέχτηκε αν και ο χρόνος της ξενάγησης ήταν λίγος μια και ο παπάς έπρεπε να πάει στα χωράφια.Ήταν εκείνες οι εποχές που οι παπάδες δεν ήταν ακόμα δημόσιοι υπάλληλοι και τα λίγα τυχερά δεν φτάνανε να θρέψουν  τις πολυμελείς οικογένειές τους.                                                                 Δεν του ήταν αρκετό αλλά σκέφτηκε πως θα είχε κι άλλη ευκαιρία.Αυτήν την δεύτερη ευκαιρία την πήρε μόνος του την επόμενη μέρα.Υπήρχε ένα παραπόρτι που κανείς δεν χρησιμοποιούσε πια,έτσι τρύπωσε από κεί.Ήξερε ότι αυτό ήταν παράτυπο πόσο μάλλον να μπεί στο Άγιο Βήμα,πίστευε όμως ακράδαντα ότι το έκανε για καλό σκοπό.Εξάλλου ο φύλακας άγγελος που όλοι έχουμε δεν του τράβηξε καν την μπλούζα για να τον εμποδίσει. Μπήκε στο ιερό,ενώ οι χτύποι της καρδιάς του παίζανε έναν ακανόνιστο ρυθμό.Χρειάστηκε λίγα λεπτά για να ηρεμήσει.Ύστερα άρχισε να παρατηρεί τον χώρο με την βοήθεια μιάς δέσμης φωτός που εισχωρούσε από το παραθυράκι του ιερού.Μπροστά του δέσποζε η Αγία Τράπεζα που πάνω της αναπαυόταν το Ευαγγέλιο και δίπλα το αρτοφόριο,ο αστερίσκος και όλα τα σύνεργα της λειτουργίας.Αριστερά η πρόθεση και δίπλα στον τοίχο κρεμασμένα τα άμφια του παπά.Απέναντι υπήρχε ένα μπαουλάκι,σήκωσε το καπάκι και το τρίξιμο που ακούστηκε έκανε ένα ρίγος να διατρέξει την ραχοκοκκαλιά του. Περιείχε μερικά εκκλησιαστικά βιβλία και πάνω-πάνω αναγνώρισε την Οχτώηχο.Το έκλεισε προσεχτικά και σήκωσε το βλέμμα στο ερμάρι που ήταν κρεμασμένο στον τοίχο ακριβώς από πάνω.Το άνοιξε προσεκτικά και είδε τα λιβάνια τακτοποιημένα και δίπλα τους ένα μπουκάλι με μακρύ λαιμό γεμάτο με ένα κεχριμπαρένιο υγρό.Διάβασε την ετικέτα ''Οίνος γλυκύς Σάμου''.Γρήγορα θυμήθηκε ότι το είχε φέρει μια συγχωριανή η Βαγγελιώ του Τάτση του Γιάχου παντρεμένη στην Σάμο για να συγχωρεθούν τ'αποθαμένα της.Τόχε φέρει για την μεταλαβιά αλλά απ ότι ήξερε στην μεταλαβιά βάζουν κόκκινο κρασί.Εκτός και αν το ανακατεύει ο παπάς σκέφτηκε και πήγε να το βάλει στην θέση του.

    Εκείνη την στιγμή φαίνεται η συνεχής μάχη του μικρού διαβολάκου με τον φύλακα άγγελο που κρύβουμε μέσα μας έγειρε προς την μεριά του πρώτου.Ας πιώ μιά γουλιά σκέφτηκε μα πρίν το κάνει σήκωσε το βλέμμα στον θόλο του ιερού.Το αίμα του πάγωσε σαν συνάντησε το βλοσυρό βλέμμα του Παντοκράτορα και ετοιμάστηκε να βάλει το μπουκάλι στην θέση του.Ξανακοίταξε φοβισμένα μα αυτή την φορά είδε την Μαρία με ένα γαλήνιο βλέμμα και γύρω της πετάγανε χαρούμενα αγγελάκια,ενώ στα γόνατά της ο μικρός Ιησούς του φάνηκε πως του χαμογελούσε! Κατέβασε βιαστικά μια γουλιά  και με την ίδια σπουδή έβαλε το μπουκάλι στην θέση του .Έφυγε τρέχοντας χωρίς να κοιτάξει πίσω του. 

    Η αποστολή του πήγαινε μια χαρά και ο παπάς έδειχνε ευχαριστημένος.Όμως παράλληλα κατέβαινε σιγά -σιγά και η στάθμη του μπουκαλιού.Ώσπου κάποια μέρα ο παπάς του έκανε ένα πατρικό κήρυγμα περί ηθικής και ο Κ. κατάλαβε ότι ο παπάς ήξερε.Ένοιωσε την ανάγκη να εξομολογηθεί το''αμάρτημά του'' και επειδή ο παπάς διέκρινε μίαν ειλικρινή μεταμέλεια σκέφτηκε το συμβάν να μην βγεί από τον χώρο της εκκλησίας.Όμως με τρόπο που ακόμα και τώρα δεν έχει αποκαλυφθεί μαθεύτηκε αστραπιαία σχεδόν σε όλο το ποίμνιο.Ενώ θα περίμενε κανείς ότι οι πιστοί θα ήταν πιό συγκαταβατικοί ,το μόνο που δεν φώναξαν ήταν το ''άρον άρον σταύρωσον αυτόν'' 

    Έτσι περνούσε ο καιρός και ο Κ. είχε γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος του χωριού.Συχνά άλλαζε δρόμο για να μην συναντηθεί με τους πιό επιθετικούς.Ο πατέρας στο σπίτι δεν το κουβέντιαζε ,αλλά οι κρυφές ματιές της μάνας του του έλεγαν συνέχεια ''που μας έμπλεξες''.Αντίθετα η γιαγιά παρ'ολο που ήτανε θρησκευόμενη γυναίκα έδειχνε καλοσυνάτη μαζί του.Κάθε Κυριακή όταν γύριζε από την εκκλησία μόνη της πια αφού ο Κ. δεν πήγαινε  μαζί της,την επισκεπτόταν στο σπίτι της.Εκεί ήταν ο επίσημος προσκεκλημένος της για φαγητό που συχνά πυκνά το μενού ήταν παστιτσάδα.Με πηχτή  σάλτσα και χοντρό μακαρόνι που άφηνε την σάλτσα να εισχωρήσει μέσα του και να το μετατρέψει από ένα φτωχό ζυμαρικό σε μία γευστική απόλαυση.Στον Κ. άρεσε να τρώει πρώτα τα μακαρόνια και να αφήνει το κρέας για το τέλος.Ποτέ δεν κατάλαβε τον λόγο που το έκανε,ίσως γιατί το κρέας είχε μια ξεχωριστή γεύση η γιατί το μοσχαρίσιο κρέας δεν έμπαινε συχνά στο χωριάτικο τραπέζι και οπότε του άξιζε μια ξεχωριστή μεταχείριση.

      Κάπως έτσι κύλαγε ο καιρός! Πολλές φορές τα βράδια πεταγότανε στον ύπνο του λουσμένος στον ιδρώτα της ενοχής.Αισθανόταν ένα βάρος στο στήθος του λες και η πέτρα που μόλις είχε φύγει από τα χέρια του Σίσυφου ήρθε και θρονιάστηκε στο στήθος του.Άλλες φορές πάλι έβλεπε όνειρα που δεκάδες δάχτυλα τον έδειχναν απειλητικά.Μαρτύριο από το οποίο προσπαθούσε απεγνωσμένα να απαλλαγεί!                      Σήμερα όμως είχε πάρει την απόφασή του.Δεν θα τον κράταγε κανένας φόβος προκειμένου να λύσει τον Γόρδιο δεσμό του.Δρασκέλησε αποφασιστικά το κατώφλι της εκκλησιάς και σύντομα βρέθηκε στο σημείο της Τελικής Κρίσης.Σήκωσε ξανά το βλέμμα στον Παντοκράτορα που συνέχισε να τον κοιτάει βλοσυρά.Aυτή την φορά πρόσεξε πως το βλέμμα ήταν αυστηρό όχι όμως θυμωμένο.Το βλέμμα του περιπλανήθηκε στον θόλο και σταμάτησε πάλι στον μικρό Ιησού που συνέχισε να έχει ένα ανεπαίσθητο χαμόγελο στα χείλη.Τον κοίταζε επίμονα για μερικά λεπτά σαν κάτι να ζητούσε όταν για μιά στιγμή του φάνηκε πως του έκλεισε πονηρά το μάτι.Προς στιγμήν σάστισε μπορεί να ήταν της φαντασίας του από την πολλή επιθυμία να λάβει ένα σημάδι.Όμως γιατί και να μην ήταν.Οι θεοί διαλέγουν μόνοι τους τον τρόπο που παρεμβαίνουν!                                   Έστρωσε τα ρούχα του στύλωσε το κορμί και βγήκε καμαρωτός από την εκκλησία.Του φάνηκε πως ήταν ψηλότερος από πριν και το πρόσωπό του έφεγγε.Είχε πάρει την συγχώρεσή του!

                                                                 

ΝΑΟΙ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

ΣΠΥΡΟΣ ΚΩΣΤΕΛΕΤΟΣ

      Επιχειρώντας κάποιος μια εξόρμηση στην κερκυραϊκή ύπαιθρο θα συναντήσει στο διάβα του μια πληθώρα ναών,και θα διαπιστώσει αβίαστα το πόσο σημαντικό ρόλο έπαιζαν κάποτε αυτά τα κτίσματα στην καθημερινότητα των χωρικών και όχι μόνο.Αν δε εντρυφήσει και σε αρχειακό υλικό θα καταλάβει ίσως και τους λόγους που ανεγέρθηκαν τόσοι πολλοί ναοί.

      Είναι σίγουρο ότι η θρησκευτικότητα είναι ο προφανής λόγος ανέγερσης ενός ναού.Όταν επιπλέον ως λαός βρίσκεσαι υποτελής σε κρατική οντότητα άλλου δόγματος τότε προκύπτει ένας επιπλέον λόγος.Βέβαια αν εξαιρέσουμε την περίοδο των Ανδηγαυών που το ορθόδοξο δόγμα είχε ''σπρωχτεί στην γωνία'',επί Βενετών δεν συνέβαινε ακριβώς το ίδιο καθότι οι Βενετοί ήταν κυρίως έμποροι και δεν καιγόταν για τα δόγματα.

        Έτσι μπορούμε να παραθέσουμε και άλλους λόγους για τους οποίους κάποιος θα αποφάσιζε την ανέγερση ενός ναού.Ας πούμε μια αρχοντική οικογένεια θα αποκτούσε επιπλέον κοινωνικό κύρος,απέναντι στους καλλιεργητές της γης,αν διέθετε έναν εντυπωσιακό ναό.Δεν είναι τυχαίο ότι πάνω από τους μισούς ναούς της υπαίθρου είχαν στην κατοχή τους αρχοντικές οικογένειες.Επιπλέον μέλη της οικογένειας,όταν αποφάσιζαν να ζητήσουν συγχώρεση για τα αμαρτήματα τους στην διάρκεια τους βίου τους,κατέφευγαν στα τελευταία τους στους ιδιόκτητους ναούς και με τον τρόπο αυτό τους μετέτρεπαν σε μοναστήρια.

           Ακόμα και εύπορες αγροτικές οικογένειες φρόντιζαν να έχουν στην κατοχή τους κάποιο ναό για τους ίδιους λόγους που το επεδίωκαν και οι αρχοντικές.Υπήρχαν όμως και οι ''συναδελφικοι'' ναοί που τους κατείχαν όλοι οι κλάδοι μιας οικογένειας η και πολλές οικογένειες μαζί!  Εντός της πόλης υπήρχαν και οι συντεχνιακοί,αλλά δεν αφορούν την συγκεκριμένη έρευνα.                                                                              Ένας ναός για να ανεγερθεί έπρεπε να πάρει μια άδεια από την πολιτεία και μιαν από την επίσημη εκκλησία.Σημαντικό επίσης στοιχείο ήταν η προικοδότηση του ναού γιατί έπρεπε να κατέχει μια τέτοια περιουσία που να μπορεί να συντηρείται.Η εποπτεύουσα αρχή πάνω στην περιουσία των ναών λεγότανε Μαγγιστράτο πάνω στους Ιερούς Τόπους.Μια από τις δικαιοδοσίες της ήταν η προκήρυξη δημόσιων δημοπρασιών (ικάντα)για το πάχτωμα των περιουσιών των ναών.

          Στους συναδελφικούς ναούς,οι έχοντες δικαίωμα ψήφου επέλεγαν τους ''κουμέσιους''δηλαδη εκπροσώπους η κυβερνήτες συνήθως με θητεία δυο χρόνων οι οποίοι έκαναν την διαχείριση των αγαθών της εκκλησίας.Μετά το πέρας της θητείας παρεδιδαν απολογισμό στους αδελφούς.                                         Από την μεριά της η πολιτεία έβαλε κάποιους κανόνες για να αποφεύγει τυχόν ατασθαλίες χωρίς να το πετυχαίνει πάντα! Ζητούσε λοιπόν να τηρείται βιβλίο εσόδων -εξόδων καθώς να καταγράφεται κάθε πιθανή δωρεά προς τον ναό

         Ένα άλλο σημαντικό θέμα ήταν να μπουν κάποιοι κανόνες σχετικά με τις χειροτονίες των παπάδων.Επειδή οι παπάδες,οι μοναχοί και οι αναγνώστες απαλλάσσονταν από αγγαρείες και στρατιωτικές υποχρεώσεις,πολλοί έβρισκαν την ευκαιρία να ασχολούνται με αυτά για να αποφεύγουν τα δύσκολα! Αποτέλεσμα ήταν να χειροτονουνται και έφηβοι ,πράγμα που κινητοποίησε τις αρχές εν όψει του μεγάλου βενετοτουρκικου πολέμου για τον έλεγχο της Κρήτης.Η Βενετία χρειαζόταν στρατιώτες και έτσι αυστηροποιησε τους κανόνες.Επίσης παρατηρήθηκε το φαινόμενο παπάδες που διέθεταν κάποιες διασυνδέσεις να ιερουργούν σε περισσότερες από μια εκκλησίες με αποτέλεσμα άλλοι να μην ιερουργούν καθόλου.Το έτος 1631 ο Γενικός Προβλεπτής Antonio Pisani όρισε να καταχωρούνται σε ειδικό βιβλίο,γεννήσεις,γάμοι και θάνατοι!Αυτή του η απόφαση δίνει σε μας σήμερα πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με την έρευνα.Αυτά τα ωραία συνέβαιναν κάποτε στο ωραίο μας νησί!

        Εμείς θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε τις εκκλησίες στηριζόμενοι κυρίως σε στοιχεία που περιέχουν οι αντίστοιχοι φάκελλοι που βρίσκονται στο Αρχείο Κέρκυρας,που έχουν να κάνουν με ημερομηνίες ανέγερσης ,όπου είναι μπορετό,την κτηματική περιουσία,την οικογένεια που κατείχε τον κάθε ναό,και τις διάφορες συναλλαγές που είχαν οι ιερείς και οι κουμέσιοι!Επίσης θα χρησιμοποιήσουμε στοιχεία από την μελέτη ''Χώροι λατρείας και κλήρος στην Κέρκυρα τον 17ο αιωνα''(Καρύδης-Δημουλάς-Πουλής)Θα αρχίσουμε το οδοιπορικό μας από την βόρεια Κέρκυρα και όπου μας βγάλει η απηδαλος ναυς της ιστορίας!

   ΥΓ  Σχετικά με τις εκκλησίες του Βαλανειου(Άγιος Αρσένιος,Άγιος Ιάκωβος,Άγιος Νικόλαος,Άγιος Νικόλαος της Αυλής ) υπάρχουν ήδη αναρτήσεις με επικαιροποιημένα στοιχεία.Εκκρεμεί ανάρτηση για την Παντάνασσα

    Οι επόμενες αναρτήσεις έχουν να κάνουν με τις εκκλησίες των Χωρεπισκόπων.