ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΥΚΑΜΙΩΤΙΣΣΑ ΧΩΡΕΠΙΣΚΟΠΩΝ

ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΥΚΑΜΙΩΤΙΣΣΑ

 Xτισμένη σχεδόν στην κορυφή του λόφου που πάνω του είναι ''γαντζωμένο'' το χωριό,φαίνεται να δικαιώνει τον ρόλο της σαν προστάτιδα του χωριού. Γι αυτό και τα κατάστιχα την αναφέρουν ως ''Nostra Donna intitolata Cucamiotissa et santa veneranda''        Σχετικά με το κτίσιμο της,την συνοδεύει μία παράδοση που δεν είναι πρωτότυπη όσον αφορά την Παναγία καθώς και σε άλλες περιπτώσεις φέρεται να επιλέγει η ίδια το σημείο που θα κτιστεί η εκκλησία της.Εδώ επιλέγει ένα χωράφι με κουκαμιές,χρησιμοποιώντας την εικόνα της σαν αγγελιοφόρο της θέλησης της.Προσωπικά πιστεύω ότι ο ιδιοκτήτης του χωραφιού εκμεταλλεύτηκε την θρησκευτική ''αφέλεια'' των συγχωριανών του για να πείσει ότι το χωράφι του ήταν το κατάλληλο για την ανέγερση του ναού.

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΟΥ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟΥ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

     Το πότε χτίστηκε η εκκλησία δεν είναι γνωστό. Αυτό που είναι γνωστό,είναι μία καταγραφή το 1570 όπου μία επιτροπή κατοίκων ορίζει ως ιερουργό  τον Ιωάννη Κατωιμέρη.Επίσης σε μία αναγραφή το έτος 1765 φαίνεται ότι ο ναός ήταν τρικκλήσι,έχοντας προσκολλημένο στη  βορεινή του πλευρά το παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου και στην νότια πλευρά το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής.Σήμερα υπάρχουν μόνο απομεινάρια του παρεκκλησίου της Αγίας Παρασκευής.Σε μεταγενέστερες αναγραφές του 18ου και 19ου αιώνα εμφανίζεται ως αδελφάτο.

ΤΟ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

    Ο ναός διαθέτει ψηλό καμπαναριό με το επάνω επίπεδο να έχει μία καμπάνα και το δεύτερο να έχει δύο καμπάνες.Επάνω στο κυρίως σώμα του καμπαναριού βρίσκεται εντοιχισμένη,λίθινη εγχάρακτη επιγραφή που αναφέρει ότι κατασκευάστηκε -η ανακατασκευάστηκε δεν είναι σαφές- κατά το έτος 1854.

     Στον φάκελλο της εκκλησίας που διατηρείται στο Ιστορικό Αρχείο,υπάρχει ένα έγγραφο γραμμένο στα Βενετσιάνικα αλλά και σε ελληνική μετάφραση με χρονολογία το 1753 που περιέχει μίαν  απόφαση-εντολή της Βενετικής αρχής σχετικά με την υποχρέωση των εκκλησιών να διατηρούν βιβλίο εσόδων-εξόδων.  ....ημείς Αυγουστίνος Σαγρέδος δια της γαληνοτάτης αριστοκρατίας των Ενετών προβλεπτής γκενεράλε θαλάσσης ορίζω....     Σε αυτό το βιβλίο που έπρεπε να είναι 200 φύλλων χωρισμένο σε τρία μέρη καταχωρούταν όλες οι πράξεις που είχαν να κάνουν με την περιουσία της εκκλησίας με την ευρεία έννοια ως εξής

1. Στο πρώτο μέρος υπήρχε κατάλογος όλων των ιερών σκευών.
2. Στο δεύτερο μέρος έπρεπε να καταχωρούνται όλα τα εισοδήματα απο οποιαδήποτε πηγή.Δηλαδή από πάχτο είτε σε χρήμα είτε σε είδος(στα πάχτα να μένει κενή η τιμή?).Επίσης τυχόν ελεημοσύνες προς την εκκλησία.
3. Στο τρίτο καταγράφονταν αναλυτικά τα έξοδα .

      Οι κουμέσιοι που εκλέγονταν από την συνέλευση των αδελφών είχαν θητεία 2 χρόνων και ήταν υποχρεωμένοι να παραδίδουν στους επόμενους

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΕΣΟΔΩΝ-ΕΞΟΔΩΝ

    Σταχυολογώντας από το βιβλίο διαβάζουμε ότι το 1756 όταν κουμέσιοι ήταν ο Σπύρος Κλήμης και ο Γιάννης Φλοκάλης...εσκουδάρανε από Σταματέλο Κωστελέτο και... πούλησαν στον Σταυράκη Ιωνά  (έσοδα)Επίσης ο Λίβιος Χαλικιόπουλος κανονίζει πάχτα με τους Σταμάτη Μωραίτη/Στάθη Χαλικιόπουλο/Γιάννη Κοματά/Γιάννη Φλοκάλη/Δημήτρη Τζήλιο/Γιάννη Τζήλιο/Παναγιώτη Χαλικιόπουλο/Γιάννη Κωστελέτο/Σταματέλο Κωστελέτο/Νικολό Τζήλιο/Αντώνη Κωστελέτο/Ανδρούτσο Χαλικιόπουλο/Σπύρο Κοματά/Σπύρο Κλήμη/Σπύρο Φλοκάλη/Σταματέλο Κρουσάρη/Σταμάτη Λάκουρα/Παναγιώτη Κωστελέτο/Χριστόδουλο Νικοπάσχο/Γιάννη Μαυροζούμη.

    Δύο χρόνια μετά όταν κυβερνήτης της εκκλησίας ήταν ο Νικολός Κωστελέτος λεγάμενος Αρλιώτης κάνουν κουμέσιο με την εκκλησία ο Σπύρος Φλοκάλης του π' Γιακουμέτου και ο Σπύρος Τζήλιος του π' Στάμου

     Η παρακάτω πληροφορία που έρχεται απο το 1759 μας δείχνει ότι η εκκλησία πρέπει να είχε στην κατοχή της και αμπελώνες. Μαθαίνουμε λοιπόν οτι οι κυβερνήτες Σπύρος Χαλικιόπουλος και Γιάννης Νικοπάσχος πούλησαν το κρασί της εκκλησίας που ήταν 13 βαρέλες στον Σταμάτη Λάκουρα.

     Το 1760 γίνεται παράδοση από τους απερχόμενους κυβερνήτες Γιάννη Κοματά και Σταματέλο Χαλικιόπουλο στους Γιάννη Φλοκάλη και Ζαφείρη Κλήμη.Σε κάποια δοσοληψία αναφέρεται η Ξανθή γυνή του π' Βασίλη Γκιουρμά.                                              Στα έξοδα αναφέρονται λιβάνι και κεριά και πρώτες ύλες για παρασκευή σπερνών.Επίσης πληρωμή για ένα λιθάρι στοιχείο που μας φανερώνει ότι η εκκλησία διέθετε και λουτρουβιό.            Ακόμα σε μίαν σημείωση μαθαίνουμε ότι την παραμονή η ανήμερα κάποιας γιορτής οι αδελφοί ήπιαν ικανή ποσότητα κρασιού έτσι ώστε θεωρήθηκε αναγκαίο να σημειωθεί στα έξοδα της εκκλησίας.Είναι γνωστό ότι εκείνες τις εποχές οι χωρικοί το''ετσουζαν'' σε κάθε ευκαιρία.

     Σε κάποια σύναξη για εκλογή κυβερνήτη της εκκλησιας που έγινε το 1814 διαβάζουμε ότι....ο προεστός Σταυράκης Κουρσάρης καλεί τον ευλαβέστατο επίτροπο ιερέα Αναστάση Κλήμη/ευγενή Γερόλιμο Αρλιώτη/Νικολέτο Κλήμη/Πέτρο Κλήμη/Μπατίστα Κοματά/Γιώργο Κοματά/Σταμάτη Κοματά/Σταμάτη Τζήλιο/Γιώργο Τζήλιο/Ιωάννη Τζήλιο/Παύλο Τζήλιο/Γιώργη Χαλικιόπουλο/Νικολό Χαλικιόπουλο/Πέτρο Φλοκάλη/Νικολέτο Φλοκάλη                                                                                Εκλέγουν τους Γερόλιμο Αρλιώτη π' Νικολάου,Αναστάση Κλήμη του π' Στέλιου και Παύλο Τζήλιο του π' Παναγιώτη

  Βλέπουμε ότι την συγκεκριμένη εποχή έχουν λόγο στα πράγματα της εκκλησίας οι παραπάνω οικογένειες.

H ΑΝΑΦΟΡΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΑΓΓΙΣΤΡΑΤΟ

                                Βέβαια τα πράγματα δεν πήγαιναν πάντα ομαλά.Σε έγγραφο που παραθέτουμε , βλέπουμε τον ιερέα του ναού Γεώργιο Κλήμη να καταφεύγει στο Μαγγιστράτο και να διαμαρτύρεται, γιατί θεωρεί ότι ο κυβερνήτης του ναού Κωνσταντίνος Αρλιώτης και οι κουμέσιοι Χαλικιόπουλος και Κλήμης τον αδικούν.                                                                            Συγκεκριμένα αναφέρει, ότι τον κατηγορούν, για την μη σωστή διαχείριση των δοσιμάτων ενώ αυτός αντιτείνει ότι η εκκλησία του χρωστούσε εκατόν δεκατέσσερα τάλλαρα, αλλά αυτός πήρε μόνο δεκατέσσερα και τα άλλα τα άφησε στην εκκλησία.Ακόμα ζητάει μερικά τάλλαρα που αντιστοιχούν στην ιερουργία του γιατί είναι ''γυμνός'' όπως λέει χαρακτηριστικά.Δεν γνωρίζουμε την τύχη της υπόθεσης αυτής.

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΑΓΟΡΑΣ ΥΛΙΚΩΝ

  Διασώζεται και μία απόδειξη αγοράς υλικών για παρασκευή σπερνών.Έτσι στις 6 Αυγούστου του 1804 ο έμπορος Αγγελος Τζανίνης αναφέρει...έδοκα του κυρ Στάθη Χαλικιόπουλου και Γεωργίου Τζήλιου ως κουμέσιους της ιεράς μονής Υπεραγίας Θεοτόκου Κουκαμιώτισσας εις χωρίον Χωροπισκόπους όλα τα χρειαζούμενα για την αρτυμήν των σπερνών για τα οποία  και μου εμετρήσανε τάλλαρα πέντε.

ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΧΩΡΕΠΙΣΚΟΠΩΝ

AΠΟΨΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑΣ

Λίγο έξω από το χωριό των Χωροεπισκόπων ανάμεσα στο πράσινο ξεφυτρώνει ο ναός της Αγίας Τριάδας.Είναι ένα κτίσμα χωρίς ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά.Αποτελείται από τον κυρίως ναό,μία μικρή εσωτερική αυλή και ένα δίπατο οίκημα που το ισόγειο του χρησίμευε για αποθηκευτικός χώρος.Ο όροφος επικοινωνούσε με χτιστή πέτρινη εξωτερική σκάλα και χρησίμευε ως κοιτώνας.Σε κάποια χρονική στιγμή πρέπει να λειτούργησε σαν μοναστήρι όπως μαρτυρά το διώροφο κτίσμα που βρίσκεται δεξιά του κυρίως ναού.Δεν εντόπισα όμως κάποιο έγγραφο που να το πιστοποιεί εκτός και αν χρησίμευε σαν περιστασιακό κατάλυμα των ιερέων.Σε έγγραφο που αναφέρει εργασίες επισκευής εκκλησιών φαίνεται ότι η εκκλησία υφίστατο το έτος 1712. Ήταν κτητορική και ανήκε όπως φαίνεται στην οικογένεια Φλοκάλη.Μία πολύ παλαιά οικογένεια η οποία απαντάται και ως Φιλοκάλ(λ)η.Kάποιος από τους Φλοκάληδες θεώρησε καλό-άγνωστο για ποιόν λόγο- να φτιάξει ένα σκαρίφημα γενεαλογικού δέντρου το οποίο μας φωτίζει τουλάχιστον για τον κλάδο της οικογένειας που κατείχε την εκκλησία.

Το χαρτί αυτό είναι γραμμένο στα βενετσιάνικα και απαριθμεί παπάδες που ανήκουν στην οικογένεια Φλοκάλη χωρίς να επεξηγεί την ακριβή συγγενικά σχέση.

Σύμφωνα με αυτό,αν θεωρήσουμε σαν μέσο όρο ηλικίας τα 50 χρόνια φθάνουμε να πιστεύουμε ότι η εκκλησία με κάποια μορφή υπήρχε από το 1600 τουλάχιστον.Εμφανίζεται λοιπόν αρχικά ο Ανδρούτσος Φλοκάλης και ακολουθούν ο παπά Αναστάσης,ο παπά Ανδρούτσος,ο Σπύρος(χωρίς πρόθεμα παπά)και τέλος ο παπά Δημήτρης.Ο Δημήτρης με την γυναίκα του την Στεφούλα έχει κάνει τέσσερεις κόρες,την Στέλιω που παντρεύεται τον Χριστόδουλο Κωστελέτο,την Στάθω που παντρεύεται τον Αντώνη Κλήμη,την Αναστασούλα που παντρεύεται τον Παύλο Φωτεινό και την Ελένη που παντρεύεται τον ιερέα Στέφανο Χαρτοφύλακα από το Βαλανειό.

    Ο παπά Στέφανος γεννήθηκε στο Βαλανειό το 1774 και παντρεύτηκε την Ελένη στα είκοσι του χρόνια όπως μαρτυράει η γέννηση του πρώτου τους παιδιού το 1794.Έκαναν συνολικά εννέα παιδιά και αυτό το μέγεθος της οικογένειας ίσως είναι ο λόγος που αποφασίζει το 1812 να διεκδικήσει τα δικαιώματα του στον ναό και συνακόλουθα και στην περιουσία που τον συνοδεύει.

Φαίνεται λοιπόν ότι ο παπά Στέφανος με τον γάμο αυτόν αποκτά δικαιώματα στον ναό και αποφασίζει να τα διεκδικήσει.

Εμφανίζεται λοιπόν ο ιερέας Στέφανος Χαρτοφύλακας από το Βαλανειό και καταθέτει στο Μαγιστράτο ένα νοταρικό γράμμα   με χρονολογία κατάθεσης το έτος 1812 που λέει ΄              Ενεφανίστη εις το οφίκκιον του Μαγιστράτου επάνω εις τους ιερούς τόπους ο ευλαβής ιερεύς Στέφανος Χαρτοφύλακας ο οποίος εις ενέργειαν του αυθεντικού προκλάμου 30 Νοεμβρίου του χρόνου τούτου προσφέρνει το νοταρικόν γράμμα (1722 /27 Ιουλιου )του Θεοδώρου Λώμη νοταρίου για να αποδείξει ότι η εκκλησία της ζωαρχικής τριάδος κειμένη εις την περιοχήν  εις τους Χοροπισκόπους και αγαθά αφημένα από τους ευλαβείς ιερείς αναστάσιος και αντρούτζος πατέρας και υιός φλοκάλης είναι της σήμερον του δικέου του ως ανήρ της ελένης θυγάτηρ του ποτέ παπά δημητρίου φλοκάλη ενγκόνας του προμελετημένου ιερέως αντρούτζου και υπογράφω                     στέφανος ιερεύς χαρτοφύλακας βεβαιώνω                                           Φαίνεται ότι δικαιώνεται ως προς το αίτημα του,μόνο που δεν είναι σίγουρο πότε και με ποιά μορφή ιδιοκτησίας έγινε αυτό.Πάντως υπάρχει στην οικογένεια η ανάμνηση νομής χτημάτων στην περιοχή των Χωρεπισκόπων.

  Γνωρίζουμε ότι σε ένα δημόσιο'' ινκάντο'' για πάχτωμα της περιουσίας που έγινε το 1811 από τον γέροντα του χωριού Γιωργάκη Ζουπάνο,δεν υπήρξε ανταπόκριση ,όπως δηλώνει ο Νικόλαος Φλοκάλης  

    Όπως όλες οι εκκλησίες έτσι και η Αγία Τριάδα είχε την προίκα της κυρίως σε ελαιόδεντρα.Διαβάζουμε λοιπόν σε έγγραφο με ημερομηνία 15 Μαρτίου 1809 ότι.....στο Κολοκύθι στην Όξω Βρύση ποσιδέρει ελιές και κεντρομάδες και μερικές παλαιές σύνολο 196 πάρεξ του ευγενούς κυρίου Νικ. Βούλγαρη σολιάτικο ενάμιση μουτζούρι στάρι κάθε χρόνο και 51/2 λίτρα ελαιόλαδο λαμπάντε.

Επίσης στον ευγενή Νικ. Αρλιώτη μονέδα λίτρες 2 και σόλδια 10.Ακόμα στην ίδια περιοχή ποσιδέρει 12 ριζάρια ελιές αντάμα με τον τίμιο κύριο Αντζολέτο Μιχαήλ από τους Λάκωνες.               Ακόμα 17 ριζάρια ελιές και έναν κήπο και πληρώνει 1/4 στον κύριο Σπύρο Κατσαίτη 2 1/2 μουτζούρια στάρι μονέδα 2 λίτρες 4 και μία πουλακίδα μαρτιάτικη. Επίσης με τον Κατσαίτη μοιράζεται 21 κεντρομάδες στην Κάτω Σορονιά.

   Σε ένα κομμάτι της περιουσίας φαίνεται να έχει λόγο (τις κρατεί εις κολονίαν) η πρεσβυτέρα του π' παπα Δημήτρη Στεφούλα.Το εν λόγω κτήμα βρίσκεται στην περιοχή των Μαλακιών και συγκεκριμένα στα Μυρτερά .Είναι 45 ελαιόδεντρα που τα ξετιμάρει ο ευγενής Μάρκος Μπατάγιας και από το ''έχει τους '' παίρνει το 1/4 η εκκλησία του Αη Νικόλα των Μαλακιών και το υπόλοιπο το μοιράζεται η Αγία Τριαδα και η εν λόγω πρεσβυτέρα.Ακόμα η εκκλησία κατέχει 4 ελιές στα Βεντούρικα(?) και μία στο Κατζάρι

ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΤΟΥ ΝΑΟΥ

      Τέλος στου Παραμόνου στην Οξω Βρύση υπάρχουν 40 ελιές με ένα κομμάτι λόγγο από τις οποίες γυρεύει να παίρνει μερτικό ο κύριος Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης ,ως σολιάτικο και ένα κοτόπουλο ,αλλά η εκκλησία μέσω του ιερέα Στέφανου Χαρτοφύλακα έχει αντιρρήσεις.Το έγγραφο δεν μας διαφωτίζει για την κατάληξη αυτής της διένεξης.

ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΤΕΜΠΛΟΥ

   Έχουμε και δύο σημειώματα που έχουν να κάνουν με επισκευές και γενικότερα εργασίες όταν κυβερνήτης της εκκλησίας ήταν ο παπά Στέφανος                                                                                                                                                                 Συγκεκριμένα το έτος 1802 ο Στάμος Πράς του Νικολέτου και ο Γιάννης Προβατάς π' Στάθη και οι δύο από Κυπριανάδες καμιναδόροι στο επάγγελμα πωλούν στον παπά 20 μόδια ασβέστη και παίρνουν για αμοιβή 10 ασημένια τάλαρα όπως βεβαιώνει ο μάρτυρας Γιάννης Ψαρράς.Επίσης τον Νοέμβρη του 1802 ο μαστρό Νικόλας Κεφαλονίτης από την Κορακιάνα έφτιαξε μία κόρδα και τα κεραμίδια.